Περίληψη

Μελετάμε την ιστορία του «ανθρώπινου κεφαλαίου» στις περιοχές της Οθωμανικής Ανατολίας (σημερινής Τουρκίας) και του ελλαδικού χώρου κατά τη διάρκεια του 19^ου και 20^ου αιώνα. Ερευνούμε τις βασικές δεξιότητες ανάγνωσης, γραφής και κυρίως αριθμητικής του πληθυσμού από μια συγκριτική ματιά σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η ιστορία των διασυνοριακών περιοχών και των παραμεθόριων πληθυσμών, όπου συνυπήρχαν πολλές εθνότητες και θρησκείες, είναι ιδιαίτερα συναρπαστική. Επιπλέον, εξετάζουμε την επίδραση γεωγραφικών, δημογραφικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων, όπως η γεωργική εξειδίκευση (π.χ. εμπορευματοποιημένες καλλιέργειες, κτηνοτροφία), η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας καθώς και η αστικοποίηση και η μετανάστευση στη διαμόρφωση ανθρώπινου κεφαλαίου και την ισότητα των φύλων. Αντλούμε ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα από απογραφές πληθυσμού, ετήσιες στατιστικές επετηρίδες, δημογραφικές και οικονομικές εκθέσεις του νεοσύστατου ελληνικού και τουρκικού κράτους. Χρησιμοποιούμε τη λεγόμενη μέθοδο age heaping, για να υπολογίσουμε τα επίπεδα «αριθμητικού γραμματισμού» (ABCC δείκτης), και εντοπίζουμε συσχετίσεις μεταξύ των επιπέδων αριθμητικών δεξιοτήτων και της ισότητας των δύο φύλων καθώς και άλλων πιθανών επεξηγηματικών μεταβλητών. Διαπιστώνουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τον αριθμητικό γραμματισμό. Στην Ελλάδα, το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων εξαφανίζεται γύρω στο 1910, ενώ στην Τουρκία παραμένει μέχρι την δεκαετία του 1950. Η έλλειψη επενδύσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην κοσμική εκπαίδευση είχε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις περιοχές που ανεξαρτητοποιήθηκαν κατά τη διάλυση της αυτοκρατορίας. Ωστόσο, διάφοροι άλλοι παράγοντες πέρα από πολιτισμικές και θρησκευτικές διχοτομήσεις, όπως τα εμπορικά και τα βιομηχανικά κέντρα στο εσωτερικό του οθωμανικού αυτοκρατορικού πυρήνα, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην ισότητα των φύλων. Στην περίπτωση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους παρατηρούμε υψηλή περιφερειακή διαφοροποίηση στα επίπεδα αλφαβητισμού και αριθμητικού γραμματισμού, καθώς και σημαντικές μεταβολές στην πάροδο του χρόνου. Μεταξύ των ελληνικών περιοχών, οι Κυκλάδες και τα Ιόνια νησιά επιδεικνύουν υψηλό ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι πολιτιστικές παραδόσεις που ξεκίνησαν από την επαφή με Ενετούς και Βρετανούς εποικιστές και εμπόρους είχαν ιδιαίτερη σημασία. Επιπλέον, ο ναυτιλιακός προσανατολισμός των νησιωτικών οικονομιών συνέβαλε στα υψηλότερα επίπεδα αριθμητικού εγγραματισμού και στην αύξηση της ισότητας των φύλων. Λόγω της συχνής απουσίας των ανδρών (που εργάζονταν συχνά για τη ναυτιλιακή βιομηχανία ή μετανάστευαν), ενισχύθηκε η οικιακή και εργασιακή δραστηριότητα των γυναικών. Τέλος, η μαζική εισροή προσφύγων από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα καθώς και η αστικοποίηση είχαν αμφιλεγόμενη επίδραση στα επίπεδα εγγραμματισμού.

Τα Σεμινάρια της Ε.Ε.Ο.Ι. διεξάγονται  κάθε μήνα, ημέρα Δευτέρα και ώρα 17:00-19:00, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Βασ. Κωνσταντίνου 48, Αθήνα, ισόγειο, αίθουσα συνεδριάσεων), στάση «ΕΙΕ»  ή μετρό «Ευαγγελισμός»).  H είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.